axır

is.

1. Son, nəhayət; bir şeyin son nöqtəsi, qurtaracağı. Yolun axırı. İşin axırı. Qışın axırı. İclasın axırı. Mahnının axırı. İlin axırına az qalır. Şəhərin axırında yaşayıram. – <Mirzə Fətəli:> Hər bir qaranlığın axırı işıqdır. Ə. H.. // sif. Axırıncı, sonuncu. Axır sözün nədir? – Bu il nə cür olursa məktəbə getməyi qərara almışdım. Yayın axır ayından anamın qulağını doldurmağa başladım. M. İ..

2. Aqibət, nəticə, son. İşin axırı necə oldu? Bu uşağın axırı necə olacaq? – <Miraxur:> Heyif ki, sən də arvad felinə düşübsən. Gəl bu daşı ətəyindən tök! Axırı yoxdur. Ç.. <Turac:> Kitabda yazılan sevgilərin axırı eyzən dava-şava olur. İ. Ə..

3. Axırda, nəticədə, nəhayət(də) (bəzən «axırı» şəklində işlənir). Geyinmisən yaşıl üstdən alı sən; Axır bizi eşq oduna salısan. (Qoşma). Öldürdün axır, məndəki can qalmadı əsla. M. P. V.. Ey gül, sənə əvvəldə xiridar mən oldum; Axır nəzərində hamıdan xar mən oldum. S. Ə. Ş.. Axırı biçarə ananız sizə deyirdi: – Bala, ağlama, xortdan gələr səni aparar! C. M..

4. məc. Ölüm, son nəfəs. Onun axırına az qalıb. – <Rus qızı:> Təəssüf ki, mən sənə qoşula bilməyəcəyəm. Hiss eləyirəm ki, axırımdır. C. M..

5. Bax axı. Bahari-zahirin axır nədir tamaşası; Həmişə dildə sənin solmayan baharın var. S. Ə. Ş.. Axır nə səbəb söz deməyə qüdrətin olsun? M. Ə. S.. <Mirzə Məmmədəli:> A kişi, mən bilmirəm ədib nədi, axır ey! C. M.. <Kəndlilər:> Bəy, axır yağış yağmayır, nə etməli? Ə. H..

◊ Axır çərşənbə – Novruz bayramı ərəfəsinə düşən sonuncu çərşənbə günü. Novruz bayramına az qalırdı. Şəhərdə axır çərşənbələri bayram edirdilər. M. İ.. Axır ki – bax axırı ki («axırı»da). Axır qoymaq – son qoymaq, nəhayət vermək. <Şamo:> Bu vurhavura bir axır qoymaq olacaqmı? S. R.. Axır nəfəs – ölüm. Etdim axır nəfəsimdə ləbi-cananə təmə; Ölürəm, eybi nədir, gər eləsəm canə təmə. S. Ə. Ş.. <Səlimnaz xanım:> Bu saat hazır olur; çaysız hara gedirsiniz! . . Saat üçəcən ac qalsan gündə, axır nəfəsin olar. N. V.. Axıra qalmaq – Bir şeyin sırasında sonuncu, ən axırdakı olmaq, ən axırda gəlmək. Axıra yetirmək (çatdırmaq) – qurtarmaq, tamamlamaq, başa çatdırmaq. Lağlağı . . sözümü kəsib, qoymadı vərəqi axıra yetirəm; mən sakit oldum və o özü başladı oxumağa. C. M.. Axıra yetmək (çatmaq) – qurtarmaq, tamamlanmaq, başa çatmaq. Axırı bir yana çıxmaq – bir nəticə vermək, bir şeylə nəticələnmək. <Nəcəf bəy:> Gedib orada işləsin, bəlkə axırı bir yana çıxa. Ə. H.. Axırı xeyir olmaq – nəticəsi yaxşı olmaq, xoşbəxtliyə, ağ günə çıxmaq. Axırı xeyir olsun! – birisinə uğurlar, yaxşılıq diləmək üçün deyilir. Axırı olmaq – 1) bitmək, qurtarmaq; 2) gələcəyi olmaq, nəticəsi olmaq, sonu olmaq; 3) əldən düşmək, üzülmək, yorulmaq. Axırına daş atmaq, axırına çıxmaq – 1) məhv etmək, yox etmək, puç etmək. Bu qədər fitnə və feil tamam sənin işin imiş, Allah qoysa, sənin axırına çıxaram! M. F. Axundzadə; 2) qurtarmaq, hamısını işlətmək, ya xərcləmək (boş yerə, səmərəsiz). Axırını eləmək – öldürmək, işini bitirmək. <Şirin:> Hələ dur! Dur, yoxsa axırını elərəm. . . N. V.. Yoxsa mənim axırımı eləməyə gəlibsən? Ə. H.. Dünyanın axırı – qiyamət. <Feyzi:> Yəqin dünyanın axırıdır! Ə. H.. axır-axırda bax axırda 2-ci mənada. Köhnə ili yaxşı başa vurmuşdum, amma axıraxırda işlər korlandı. «Kirpi».